Lahaanshaha sawirkaGLOBAL SOCIETY FOR ANTI-CORRUPTIONCelestine Egbunuche oo ah maxbuus loo heysto fal dil ah ayaa loo aqoonsaday inuu yahay “maxbuuska ugu da’da weyn dalka Nigeria” iyadoo uu socdo ol’ole ku saabsan in la sii daayo.
Da’diisu waa 100 sano, wuxuuna xabsiga ku jiraa 18 sano ka dib markii lagu helay dambi ku saabsan inuu qaban qaabiyay fal dil ah.
Marka la eego wajigiisa wuxuu u muuqdaa qof ka qoomameysan dambiga lagu helay, isagoo fadhiya qol ku dhex yaalla xabsiga oo maxaabiista la soo booqdo ay dadka kula kulmaan.
Hase ahaatee wuu iska aamusanyahay- wuuna ka duwanyahay maxaabiista kale eek a dhex buuqeysa xabsiga ay ku xiranyihiin oo lagu magacaabo Enugu, kaasoo ah jeel ammaankiisa aad loo adkeeyay oo ku yaalla koonfurta-bari ee dalka Nigeria.
Eretria oo Maxbuus diimeed xabsiga ka sii deysay
Xabsi ku yaalla Maksiko oo 28 maxbuus lagu dilay
Maxbuus maraykan ah oo lagu dilay irbad tijaabo ah
Wiilkiisa Paul Egbunuche, oo 41 sano jir ah ayaa fadhiya garabkiisa – isaga ayaana u hadlaya.
Qudhiisu wuxuu ku jiraa xabsiga wuxuuna la dambi yahay aabihiis.
Labadoodaba waxaa lagu eedeeyay iney kireysteen dad afduub iyo dil u geystay nin ay ku muransanaayeen arrimo la xiriira lahaansho dhul ku yaala gobolka Imo.
Paul wuxuu ku adkysanayaa in isaga iyo aabihiis aysan wax dambi ah lahayn.
Waxaa xabsiga la dhigay sannadkii 2000 waxaana ugu dambeyn sannadkii 2014-kii lagu riday xukun dil ah, ka dib markii dambigooda loo helay caddeymo ku filan.
Suurta gal ma ahayn in xiriir lala sameeyo qoyska uu ka soo jeedo ninka loo heysto iney dilkiisa qorsheeyeen – xitaa masuuliyiinta xabsiga Nigeria wax xiriir ah kama hayaan qoyskaas.
‘Wuu isku dhex yaacay waana sida carruurta’
Isagoo ay eegayaan saraakiisha xabsiga, ayuu Paul noo sheegay in aabihiis uusan awoodin inuu in badan hadlo isla markaana uusan hadda waxba ka ogeyn xaaladaha ku hareereysan.
“Marka aad wax weydiiso, wuxuu kuu sheegayaa wax kale. Dhakhtarka ayaa ii sheegay in arrintaas ay sabab u tahay da’diisa, wuxuu noqday sida qof carruur ah.
“Mararka qaar wuxuu i weydiiyaa: “Dadkan[oo uu ula jeedo maxaabiista], maxay halkan ka sameynayaan?”
Paul wuxuu sheegay inuusan ka ag dheeraanin aabihiis; oo uu si joogto ah u xannaaneeyo tan iyo markii ay xaaladdiisa heer xun gaartayba.
Dhibaatooyinka maxbuuska waayeelka ah heysta waxaa ka mid ah cudurka sokorowga iyo inuusan indhaha si wanaagsan waxba uga arkin – wiilkiisana wuxuu sameeyaa wixii karaankiisa ah ee uu ku caawin karo.
“Waxa kaliya ee aan xaaladdiisa kula tacaalo waa raashinka, iyaguna[oo uu ula jeedo ciidanka xabsiga] waxay siiyaan xoogaa dawooyin ah”. Ayuu yiri.
Sawirkii sannad-guurada dhalshada
Wiilka iyo aabihiis waxay xabsi kula jiraan dad kale oo lagu riday xukunno dil ah, waxayna ka go’doonsanyihiin dadka guud ee xabsiga ku jira.
“Marka aan hurdada ka soo kaco subixii, waxaan u karkariyaa biyo waana u qabeeyaa,” ayuu yiri Paul. “Waxaan ka baddalaa dharka ka dibna waxaan u diyaariyaa cuntada. Haddii ay albaabka xabsiga furaanna waxaan geeyaa bannaanka si uu qorraxda u helo.
“Mar walba waan u dhowahay, waan la sheekeystaa waana la ciyaaraa”.
Paul wuxuu sheegay in maxaabiista kale ay mar mar ka caawiyaan xannaaneynta aabihiis, in badan oo ka mid ahna ay doonayaan in isaga xabsiga laga sii daayo.
Markii uu aabihiis gaaray da’da 100 sano oo ku beegneyd 4-tii bishii Agoosto waxaa la shaaciyay munaasabado dabaal deg ah oo xabsiga dhexdiisa loogu sameeyay iyo baaq ku saabsan in la sii daayo.
Sawir ay ka muuqdaan Paul iyo aabihiis ayaa faafay bishii Agoosto ka dib markii wargeys maxalli ah uu ka soo qoray sheeko ku saabsan inuu 100 sano jirsaday.
Arrintaas ayaa kicisay ol’ole lagu dalbanayo in la sii daayo maxbuuska waayeelka ah.
Warbixin dhawaan laga soo sameeyay xabsiyada dalka Nigeria ayaa lagu sheegay in dad ka badan 2,000 oo ruux lagu riday xukun dil ah intooda bandanna ay sannado badan xabsiyada ku sugaan in la dilo.
Xukunnada daldalaadda ah inta badan lagama fuliyo dalka Nigeria. Intii u dhaxeysay sannadihii 2007-dii ilaa 2017-dii waxaa la daldalay 7 ruux- qofkii ugu dambeeyayna waxaa la dilay sannadkii 2016-kii, sida lagu xusay bayaan ay soo saartay hay’adda xuquuqda aadanaha ee Amnesty International.
Faqri iyo ciqaab
Hase ahaatee, wali garsooreyaasha maxkamaduhu waxay xukunka dilka ah ku ridaan dadka lagu helo dambiyada ay ka mid yihiin khiyaanada qaran, dilka, afduubka iyo dhaca hubeysan.
“Waxaad arkeysaa dad 30 sano sugaya in lagu fuliyo xukun dil ah, waana wax inta badan la arko,” sidaas waxaa tiri Pamela Okoroigwe oo ah qareen u dooda arrimaha sharciga.
Ms Okoroigwe ayaa sheegtay in xukunka dilka ah uu ciqaab u yahay “dadka saboolka ah oo kalia”.
Waxay is weydiisay su’aal ah: “Waligaa ma aragtay qof taajir ah oo xukun dil ah lagu riday”?
Sheekada ku saabsan maxbuuska waayeelka ah waxaa lala wadaagay Franklin Ezeona, oo madax ka ah urur aan dowli ahayn oo u dhaqdhaqaaqa arrimaha bulshada, wuxuuna hadda u xusul duubayaa in dowladda ay ninkaas cafis u fidiso.
‘Qof walba wuxuu u qalmaa in la siiyo fursad labaad’
Lahaanshaha sawirkaAFPMr Ezeona ayaa sheegay in kiiska Egbunuche uu dowladda u horseedi doono iney dib u eegis ku sameyso hannaanka guud ee caddaaladda.
“Arrintani waxay u fiicnaan doontaa sixitaanka hannaanka caddaaladda. Waxay horseedi doontaa hab dhaqan wanaagsan, dowladduna waxay markaas ku siin kartaa fursad labaad”.
“Qof walba wuxuu u qalmaa in la siiyo fursad labaad”, ayuu yiri.
Codsiga ku aaddan in cafis loo fidiyo maxbuuskaas waxa uu hadda ansixin ka sugayaa Rochas Okorocha oo ah barasaabka gobolka Imo.
