Milateriga Itoobiya ayaa waxaa loo daadgureeyay caasimadda dalkaas si ay u xakameeyaan dibadbaxyada ay dadka badan ku dhinteen ee ka dhashay dilka heesaagii caanka ahaa ee Hachalu Hundessa.
Ugu yaraan 81 qof ayaa lagu soo warramayaa in tan iyo habeenkii Isniinta ay ku dhinteen qulqulatooyinkaas rabashadaha wata ee ka dhacay gobolka uu ninkaas ka soo jeeday ee Oromiya.
Kumannaan qof oo taageerayaashiisa ah ayaa waxa ay isugu soo baxeen sidii ay ugu baroordiiqi lahaayeen Hachalu Hundessa, kaas oo isagoo gaarigiisa wata la dilay habeenkii Isniinta.
Booliska ayaa sheegay in 35 qof oo uu ku jiro siyaasiga caanka ah Jawar Maxamed xabsiga loo taxaabay.
Ilaa iyo haatan ma ay cadda sababta keentay in ninkaasi loo dilo, maanta ayaan mayd ninkaasi la aasi doonaa.
Hasayeeshee booliska ayaa sheegay inay dilka ninkaasu u xireen laba qof.
Hachalu, oo 34 jir ahaa, wuxuu dhawaan sheegay inay soo gaareen hanjabaado loogu gooddinayay in la dili doono. Waxaa meydka fannaankan la aasi doonaa maalinta Khamiista ah.
Heesihiisa wuxuu diiradda ku saari jiray xuquuqda qowmiyadda Oromada ee dalka Itoobiya, waxayna halkudhig u noqdeen mudaharaadyadii socday 2018-kii ee horseeday inay burburto dowladdii uu hoggaaminayay Ra’iisul Wasaarihii hore.
“Ilaa iyo hadda 81 qof ayaa la dilay, oo ay ku jiraan saddex askari oo booliska gobolka Oromiya ah,” Ararsa Merdasa, madaxa booliska gobolka Oromiya ayaa sidaas ka sheegay shir jaraa’id oo uu taleefishinka ku qabtay.
Dad badan ayaa ku dhaawacmay dibadbaxyadii dhacay Talaadadii, “waxaana burbur xooggan loo geystay hanti badan,” sida uu BBC-da u sheegay Getachew Balcha, oo ah afhayeenka dowlad goboleedka Oromada.
Dowladda ayaa Talaadadii joojisay adeeggii internet-ka ee qeybo ka mid ah waddanka, xilli ay mudaharaadyada looga soo horjeedo dilka fannaanka ku fidiyeen gobolka Oromia.
Maxay tahay sababta loo xiray Jawar Maxamed?
Jawar Mohammed, oo ah siyaasi caan ah oo ka tirsan qowmiyadda Oromada, ayaa la xiray xilli ay dhaceen rabshado daba socday dilka fannaan caan ah oo lagu magacaabi jiray Hachalu Hundessa.
Dhibaatadu waxay billaabatay markii meydka Hachalu oo loo qaaday magaalada uu kasoo jeeda ee Ambo, oo dhinaca galbeed ka xigta caasimadda Addis Ababa, si loogu aaso, laakiin Mr Jawar iyo taageerayaashiisa ayaa dhexda u galay iyagoo isku dayay inay dib ugu celiyaan caasimadda.
Taliyaha booliska federaalka, Endeshaw Tassew, ayaa Talaadadii sheegay inuu dhacay ismari waa.
“Waxaa iska hor yimid ciidanka amniga federaalka iyo dad kale, arrintaasna waxay sababtay in la dilo hal askari oo ka tirsan booliska gaarka ah ee Oromia,” ayuu yiri Mr Endeshaw.
“35 ruux, oo uu ku jiro Jawar Mohammed, ayaa xabsiga la dhigay. Ciidamada ammaanka waxay gacanta ku dhigeen siddeed qori iyo shan bastooladood oo saarnaa gaariga Jawaar Maxamed,” ayuu sii raaciyay hadalkiisa.
Tiruneh Gemta, oo ah sarkaal ka tirsan xisbiga Mr Jawar, ayaa BBC-da u sheegay in ay “aad uga walaacsan yihiin” xarigga hoggaamiyahooda, walina aysan u tagin “mas’uuliyiinta xiray, maadaama ay jirto xasilooni darro ilaa hadda taagan”.
Mr Jawar, oo ah nin aad uga hadla warbaahinta, ayaa mar walba dalbada in xuquuq dheeraad ah la siiyo Oromada, oo ah qabiilka ugu tirada badan dalka Itoobiya, lagana qadin jiray xilalka siyaasadeed ee dowladihii hore.
Markii hore wuxuu taageero u muujiyay Ra’iisul Wasaare Abiy Ahmed, oo qudhiisa kasoo jeeda Oromada, laakiin waayadii dmabe wuxuu billaabay inuu dhaliilo.
Maxaa dhacay intii ay socdeen mudaharaadyada?
Magaalada Adama, oo 90km (56 mayl) dhinaca koonfur-bari ka jirta caasimadda Addis Aababa, ayaa Talaaladii toogasho lagu dilay xilligii ay socdeen mudaharaadyada, 75 qof oo kalena waa la dhaawacay, sida uu BBC-da u sheegay Dr Mekonnin Feyisa oo ka mid ah saraakiisha Isbitaal ku yaalla halkaas.
Magaalada dhinaca bari ku taalla ee Chiro, waxaa toogasho lagu dilay 2 ruux intii ay mudaharaadyada socdeen, sida uu BBC-da u sheegay dhakhtar ka howl gala isbitaal ku yaalla magaalada.
Harar oo iyadana ku taalla isla bariga Itoobiya ayey dad mudaharaadeyaal ah ku burburiyeen taallo uu leeyahay Ras Makonnen Wolde Mikael – oo ah aabihii dhalay Haile Selassie, oo ahaa boqorkii ugu dambeeyay ee Itoobiya.
Taalladu waxay muujineysay Ras Makonnen, oo xubin muhiim ah ka ahaa milatarigii hore, barasaabna kasoo noqday gobolka Harar qarnigii 19-aad, xilligii ay jirtay boqortooyadii Menelik II, waxaana astaan laga dhigay isagoo faras saaran.
Wareysi uu Hachalu dhawaan siiyay telefishin uu leeyahay Mr Jawar ayuu ku sheegay in dadku ay mar walba xasuusnaadaan in fardaha ay ku fadhiyaan hoggaamiyeyaashii hore ay yihiin kuwo ay shacabka lahaayeen.
Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed ayaa ka tacsiyeeyay geerida fannaanka, isagoo bartiisa Twitter-ka kusoo qoray in “maanta la waayay naf qaali ah”, wuxuuna ammaan u jeediyay fannaanka dhintay.
Dilka fannaanka iyo mudaharaadyada socday ayaa kusoo aaday xilli ay Itoobiya ka taagan tahay xiisad siyaasadeed oo ku saabsan doorashada waqtigeeda laga dib mariyay.
Waxaa markii hore la filayay in ay doorashadaas dhacdo bisha August, laakiin waxaa dib loogu dhigay waqti aan wali la cayimin.
Waxay noqon lahayd doorashadii ugu horreysay ee lagu tijaabinayo taageerada uu heysto Abiy Axmed, tan iyo markii uu xukunka qabtay sanadkii 2018-kii.
